Schaffgotschowie. Dzieje wielkiego rodu z Europie Środkowej

autor: Arkadiusz Kuzio-Podrucki

miejsce i data wydania: Katowice 2024

recenzenci: Prof. dr. hab. Jerzy Sperka, prof. dr hab. Grzegorz Strauchold

redakcja: Julia Rott-Urbańska

redakcja techniczna, skład i łamanie: Grzegorz Bociek

korekta: Klaudia Kleczka

wydawca: Biblioteka Śląska w Katowicach

(fragment)

Schaffgotschowie związani byli przede wszystkim ze Śląskiem, ale ich przedstawiciele żyli i działali również na terenach Polski, Czech, Niemiec, a niektórzy wyemigrowali nawet do Nowego Świata. Działali na polach kultury, sztuki, gospodarki i polityki. Ich biogramy można znaleźć w słownikach niemieckich, austriackich i czeskich, a od niedawna także w polskich.

Niniejsza książka, choć trzykrotnie większa od pierwszej monografii z 2006 r., nadal nie pretenduje do miana całkowicie wyczerpującej temat dziejów rodu Schaffgotschów. Ich wielkość, a raczej „niewielkość” praktycznie czyni to niemożliwym. Autor ma świadomość, jak wiele można by jeszcze napisać i ma nadzieję, że historia tego rodu skłoni czytelników do dalszych, własnych poszukiwań, a także do podróży śladami rycerzy, baronów i hrabiów Schaffgotschów.

Wstęp

I. Początki
Blisko książąt Głogowa i Świdnicy
Kuzyni z Łużyc
Gotsche II Założyciel
Blisko dworu
Nowy herb
Herold z Geldrii
W zakonach rycerskich i pod Grunwaldem
Marszałek Władysława Opolczyka
W księstwie opolskim
Schoffowie ze Skomlina i zamku Toplin
Na zamku Gryf
Pierwszy kanclerz i starosta
Synowie Hansa I

II. Kacper i jego potomkowie
Między czeskim królem a Śląskiem
Panowie zamku Czarne
Panowie zamku Kamienica
Baronowie żmigrodzcy
Pan Żmigrodu
Panowie z Czernicy
Spadkobierca Chojnika i Gryfu
Panowie z Płakowic i Pomocnego
Zbierane dziedzictwo
Fundacje Hansa Ulryka
Piastowska księżniczka
Przeciw i za Habsburgiem
Semperfrei… – Zawsze wolny…
Z Wallensteinem
Skazany generał

III. Panowie Cieplic
Pod panowaniem Wazów
Kanonik i genealog
Odzyskany spadek
Zbuntowani gryfowianie
Śląskie godności
Cesarski poseł
Prawie król Polski?
Spotkania z Sobieskimi
Dla Boga
Cieplickie wody
Polska królowa i trzech królewiczów
Złote Runo
Podróże Jana Antoniego
Hrabia Cesarstwa – spadkobierca Piastów
Kłopoty i tragedie
Śląskie urzędy
Przyjaciel królewicza?
Zaszczyty
Pierwszy leksykon śląskiej szlachty
Dla kultury i poddanych
Założenie biblioteki majorackiej
Damy Orderu Krzyża Gwiaździstego
Spadkobiercy Jana Antoniego
Wierny Habsburgom
Między Austrią a Prusami
Duchowny nie może być masonem!
Jedyny książę von Schaffgotsch
Biskup Wrocławia, książę Nysy i Grodkowa
Monety Schaffgotscha
Biskup wygnaniec
Z wrocławskiej kapituły do armii
Problemy kanonika Czesława Gotarda
Ostatnia ofiara wojny siedmioletniej
Dyrektor Śląskiego Ziemstwa Kredytowego
Z Pomianowa na Węgry
Zakupy Karola Gotarda
Maltański komtur i kanonik-scholastyk
Zmiany w Cieplicach
Budowle Jana Nepomuka
Honory i rodzina Jana Nepomuka
Sławni z wizytą
Wyprawa Adamsa
Król w gościnie
Wizyty Czartoryskich
Czas wojen i zmian
Wolny pan stanowy – równy książętom
W Śląskim Sejmie Prowincjonalnym
„Od Polaków Niemcami, a od Niemców Polakami zwani”
Książki…
Militaria i obrazy
Naukowiec
Czasy przemysłu i rewolucji
Dla mieszkańców
Szambelan Emanuel Gotard
Ostatnia taka koronacja
Ordery Emanuela Gotarda
Dom i rodzina Emanuela Gotarda
Monarchowie z wizytą
Religijne dysputy śląskich hrabin
Z orderami w Izbie Panów
Karol na dyplomatycznych salonach
W Cesarstwie Niemieckim
Zbiory ornitologiczne i szlaki dla turystów
Piastowska pra… wnuczka i pra… wnuk
Prawie książę
Wśród milionerów
Koniec cesarstwa
Biblioteczne ostatki
Nieukończone dzieła
W państwie nazistów
Czas wojny

IV. Górnośląscy magnaci
„Król cynku”
Pan na Szombierkach, Orzegowie, Bobrku…
Dla robotników
Pałac i zaszczyty Goduli
Komu spadek?
Bytomski Kopciuszek
Hrabia…
…i hrabina
Honory i ordery
Śląski deputowany
Państwo na włościach
Magnaci przemysłu
Robotnikom i ich rodzinom
Kaplica i kościół w Szombierkach
Świątynie…
…szpitale i szkoły
Pałac Kopciuszka
Wrocławska rezydencja
Ostatnie lata monarchii
Testament Kopciuszka
Fideikomis kopicki
Miliony, miliony…
Długi Hansa Karola
Ostatni hrabia z Kopic
Niezależne Państwo Górnośląskie?
W II Rzeczypospolitej
Angielka i duński książę na wakacjach
Z pomocą uwięzionym przez hitlerowców

V. Linia austriacka
Prezydent krajowy w Salzburgu
Siostra Mechtylda i matka Gertruda
Na zamku Niederleis
Rodzina Andrzeja Gotarda
Schaffgotsch, Milena i Franz Kafka
Ofiary wojny

VI. Panowie z Wilczyc
Ostatni austriacki ochmistrz Marii Antoniny
Przenosiny do austriackiego Śląska
Ordery, zaszczyty, honory
Rodzina Antoniego Gotarda
Józef z Wilczyc
Franciszek zakłada park krajobrazowy
Cesarski dyplomata
Wilczyckie ostatki
Generałowie i pułkownicy
Na habsburskich salonach
Ostatni z rodziny

VII. Antoni i jego potomkowie
Wokół Wojanowa i Radomierza
Na zamku Grodztwo
Z Nowej Kamienicy do Czech

VIII. Schaffgotschowie z Czech
Pierwszy hrabia Schaffgotsch
Najwyższy burgrabia Królestwa Czech
Panowie Sadowej
Pierwszy biskup Budziejowic
Tajemnica hrabianki Wiežnik
Panowie z Białogrodu
Na włoskich frontach
Biskup Brna
Generał kawalerii
Morawscy kirasjerzy i feldmarszałek-lejtnant
Z morawskich Biskupic
Franciszek a Paulo
Erwin i Mikołaj
Feliks, amerykański sport i Harriman
Ostatni czescy Schaffgotschowie

IX. Ulryk i jego potomkowie
Panowie Bobrowa i Janowic
Hans II z Gryfu i Chojnika
Synowie Hansa II

X. Kuzynowie i niekuzynowie
Panowie z Doboszowic i Wilczyc
W Niderlandach
Herbu Junosza…
Szczawieńscy herbu Szoff, Topór czy Prawdzic?
Rodzina von Gotsche w Prusach Książęcych
X.1. Dallwitz
Linia Jana Adolfa
Linia Hansa Maksymiliana
Hrabiowie von Dallwitz-Schaffgotsch

XI. Współczesność
Hrabiowie bez Cieplic
W Kotlinie Jeleniogórskiej
Rozproszenie skarbów
Na filmowym planie
Rodzina Hansa Ulryka
Pałace i kopalnie Kopciuszka
Koniec czeskich i wilczyckich Schaffgotschów
Niemieckim i polskim piórem
XXI wiek
Monografie…
Konferencje…
…i wystawy
Albumy, powieści i komiksy o Joannie i Kopicach
Powroty

Podsumowanie

Aneksy
Majątki ziemskie Schaffgotschów w dawnej prowincji śląskiej w latach 1870–1937
Linia dolnośląska
Linia górnośląska
Wywody i koligacje
Rodowody

Bibliografia
I. Źródła
II. Opracowania

Indeksy
Indeks osób
Indeks miejscowości

Wykaz źródeł ilustracji

Summary