Szlachta

  Baildon-Briestwell Blacha Brusiek, Roździeński Friedlaender-Fuld Groeling Gryzik von Schomberg-Godula Holly Koschützki Ohm-Januszewski Raczek Winckler Wrochem

Baildon-Briestwell

Śląska rodzina szlachecka wywodząca się z wysp brytyjskich. Kolebką rodu była osada Baildon koło Bradford w hrabstwie York (Anglia). Praprzodkiem rodu był szeryf Hugo wymieniony w dokumentach z 1195 r. Pierwszym na Śląsku był John Baildon, który przybył tutaj w 1793 r. za namową hrabiego von Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego.

John Baildon uznawany jest za prekursora nowoczesnego hutnictwa na Śląsku. Z jego udziałem powstały m.in. huta w Gliwicach (z pierwszym na kontynencie wielkim piecem na koks), huta żelaza w Królewskiej Hucie, „Hohenlohe” w Bytkowie oraz walcownia blachy z Blachowni. Najważniejszym dziełem była budowa huty „Baildon” na pograniczu Katowic i Dąbia. Był projektantem pierwszego na kontynencie żelaznego mostu (zbudowany w Łazanach koło Strzegomia na rzece Strzegomce). Po teściach, gliwickiej rodzinie Galli, odziedziczył dobra Bełk, gdzie zamieszkał. John zmarł w 1846 r. Został pochowany na cmentarzu hutniczym w Gliwicach.

Młodszy brat Johna, William (zm. 1833 r.) osiadł na Morawach. On i jego potomkowie mieszkali i działali na terenie monarchii austro-węgierskiej.

Spadkobiercą Johna był jego syn Artur. W 1852 r. kupił od Emanuela von Zawadzki dobra: Łubie. Zbudowany tam kilka lat później pałac stał się główną rezydencją rodziny. W 1880 r. król i cesarz Wilhelm I Hohenzollern nadał Arturowi pruskie szlachectwo. W kolejnych latach dokupił jeszcze dobra Pogrzebień (w 1882 r.), Zbrosławice (w 1886 r. od Gustawa von Stockmann) i Ptakowice (w 1897 r.). Jedyny syn Artura, Aleksander otrzymał od ojca w zarząd dobra Pogrzebień. Zmarł on jednak przed ojcem w 1887 r. Artur zmarł na początku 1909 r.

Spadkobiercą Artura Baildona został Erwin von Bergwelt (zm. 1941 r.) - syn jego starszej córki Alicji z małżeństwa z kapitanem Alfredem Bergweltem. W 1910 r. król pruski i cesarz niemiecki Wilhelm II Hohenzollern nadał Erwinowi szlachectwo oraz zgodził się na połączenie nazwisk oraz herbów jego rodziców. On i jego potomkowie posługują się nazwiskiem von Bergwelt-Baildon. Pałac w Łubiu na przełomie 1910 i 1911 r. został przebudowany wg proj. architekta Ernesta Haigera. Ostatnim dziedzicem śląskich majątków Baildonów po śmierci Erwina w 1941 r. był jego starszy syn Aleksander (zm. 1997 r.). Potomkowie Erwina żyją do dziś, m.in. w Niemczech.

- zobacz stronę internetową rodziny Baildon

Blacha

Pierwszym znanym przedstawicielem rycerzy pieczętujących się herbem Blacha był Mikołaj Kopieński z Kopienic. Wymieniony w dokumencie z 1460 r. jako "Mikołaj Kopcensky, zwany Blacha" i 1466 r. W 1477 r. kupił od księcia toszeckiego Przemka dobra Łubie (dziś gmina Zbrosławice). Odtąd jego potomkowie przyjęli jako nazwisko nazwę swego herbu - Blacha.

W ciągu następnych stuleci ród podzielił się na linię ewangelicką i katolicką. Różniło ich nie tylko wyznanie, ale i wizerunek herbu. W klejnocie linii ewangelickiej strzała widniała nad hełmem w koronie.

W początkach XVI w. Blachowie byli posiadaczami Rybnej, Sowic i Lasowic. Najbardziej znaczącym faktem z dziejów tego rodu, a ważnym dla Tarnowskich Gór, była decyzja Jana Blachy o podpisaniu umowy w 1537 r. z księciem karniowskim Jerzym von Ansbach. Dzięki niej mogło swobodnie rozwijać się miejscowe górnictwo. W zamian rodzina miała otrzymywać wraz z innymi posiadaczami okolicznych pól, udziały z dochodów z książęcych dziesięcin pobieranych od wydobytego urobku.

W 1603 r. sprzedali dobra lasowickie i sowickie Janowi Fryderykowi Dreslerowi de Schaerfenstein. Już w XVIII w. Blachowie pozbyli się także swych głównych posiadłości. W 1729 r. Bogusław Jakub sprzedał Rybną Janowi Kotulińskiemu. Łubie w 1735 r. przeszły na własność Ziemięckich.

Po sprzedaży tych majątków główną siedzibą rodu stały się Tuły leżące przy trakcie z Opola do Kluczborka. Wznieśli tam okazały barokowy pałac. Był dla nich domem do ok. 1865 r. kiedy to przeszły w ręce rodu baronów von Fürstenberg.

Niektórzy z Blachów przenieśli się do Wielkopolski, gdzie w 1700 r. we Wschowie urząd cześnika sprawował Mikołaj. Inni natomiast przenieśli się do Czech i Moraw, gdzie Michał Wacław i Rafał Wacław przyjęli czeskie szlachectwo.

Brusiek, Roździeński

Bruśkowie byli posiadaczami m.in. Bruśkowej Kuźnicy, Truszczycy. W 1634 r. Adam Brusiek z Bruśkowej Kuźnicy zakupił Żyglinek od Szymona Glocza za 5 tys. talarów.

Protoplastą rodu był niejaki Jakub Brusiek, ożeniony z córką kuźnika Sycha z Roździenia. Ich potomkowie mieli przyjąć nazwisko Roździeński. Jednym z jego synów był Walenty, autor traktatu "Officina Feraria albo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego". To jedno z najciekawszych źródeł o początkach nowożytnego zagłębia przemysłowego na Górnym Śląsku.

Friedlaender-Fuld

Najdawniejszym znanym przodkiem rodu był karczmarz i gorzelnik żydowskiego pochodzenia o imieniu Szymon, mieszkający w Bytomiu na początku XIX w. Wypracowany kapitał pomnożył zajmując się handlem. Zainwestował także w rozwijający się przemysł. W Bytomiu założył Dom Bankowy, który odziedziczył jego syn Moryc. Ten ostatni kontynuował działalność inwestycyjną ojca. Moryc razem ze swym synem Ottonem ufundowali na Nowym Cmentarzu żydowskim w Bytomiu plac cmentarny i "Bethalle" (budynek w którym odprawiano uroczystości pogrzebowe). Otto pozostał i działał w Bytomiu. Drugi syn Moryca, Emanuel przeniósł się do Gliwic. Obaj bracia wspólnie inwestowali w rozwijający się przemysł: huty, kopalnie itp.

W 1880 r. po śmierci Emanuela cały majątek odziedziczył Fryc (Fryderyk). Fryderyk założył w 1905 r. pierwszą wspólnotę interesów, tzn. zawarł umowę z producentami węgla, że będzie im oddawał cały utarg za sprzedany węgiel zachowując dla siebie tylko prowizję na pokrycie kosztów. Pomysł okazał się udanym, a Fryderyk przeniósł swoją siedzibę do Berlina. Zainwestował także w powstałe wokół Zabrza koksownie.

Fryderyk przyjął chrzest. 27 lutego 1906 r. uzyskał nobilitację. Otrzymał herb oraz nowe nazwisko: Friedlaender-Fuld. Fuld to nazwisko rodowe jego żony Milly (Emilii Antoniny). Fryderyk nabył m.in. dobra ziemskie Gorzyce, Jedłownik i Wodzisław o pow. ok. 1,5 tys. ha. Zmarł 16 lipca 1917 r. Jego majątek odziedziczyła jedyna córka Maria Anna, późniejsza baronowa von Goldschmit-Rothschild.

Groelingowie

Rodzina wywodząca się z księstwa Anhaltu. Pierwsza wzmianka o protoplaście tego rodu pochodzi sprzed 1762 r., kiedy to niejaki Grolingk, kawalerzysta w pruskim konnym regimencie kirasjerów ożenił się z mieszczanka z Halberstadt (dziś Saksonia-Anhalt. Jego syn Jan Benedykt był założycielem linii szlacheckiej rodu. Podobnie jak ojciec - kirasjer - tak i on związał swe losy z armią. Karierę rozpoczął w 1760 r. w czasie wojny siedmioletniej (1756-1763, zwanej także czasami trzecią wojną śląską) jako kornet - najniższy stopień oficerski. Już osiem lat później gdy osiągnął stopień majora, król pruski Fryderyk II Wielki 29 maja 1768 r. nadał mu szlachectwo.

Jan Benedykt pozostał w armii i później był szefem regimentu husarii. W 1786 roku doszedł do stopnia generała-majora.

Jan Benedykt von Groeling przez kilka lat był właścicielem Wielowsi i połowy osady Wojska. w 1771 r. kupił Rudziniec i Pniów. Na początku 1791 r. generał ostatecznie rozstał się z wojskiem i osiadł na Górnym Śląsku. Zmarł w Pniowie wkrótce po odejściu z wojska. Został pochowany w kaplicy grobowej wzniesionej na niedalekim cmentarzu.

Potomkowie generała podzieli się na dwie główne linie, wywodzące się od synów Jana Bendykta: starszą od Karola i młodszą od Leopolda. Starsza odziedziczyła dobra w Rudzińcu i Kurzynie. Młodsza, potomków Leopolda przejęła dobra w Pniowie.

W 1833 r. Karol sprzedał dobra Rudziniec wraz z Kurzyna szwagrowi swojej żony. Synowie Karola kontynuowali kariery w wojsku osiągając stopnie oficerskie. Młodszy syn Fryderyk osiadł w dobrach Lindenberg niedaleko Belrina. Natomiast Albrecht - syn majora Roberta i wnuk Karola – wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie został plantatorem.

Leopold zajmował się także powiększaniem rodowych posiadłości. Po 1800 r. kupił położone na północ od Pniowa Zacharzowice. W tym samym czasie w jego ręce przeszła, leżąca niedaleko od Gliwic, Ligota. Nie wszystkie poczynania Leopolda były chyba szczęśliwe, gdyż w następnych latach zaczął pozbywać się niektórych dóbr, m.in. rodowego Pniowa (w 1819 r.) i Zacharzowic.

Ligota od nazwiska rodziny została później nazwana Ellguth von Groeling i pozostała w posiadaniu rodziny do 1890 r. (dziś Ligota Kradziejowska).

Synowie Leopolda zawierali związki małżeńskie z młodymi arystokratkami, pochodzącymi z Górnego Śląska.

W latach 1836-1838 Antonia von Groeling kupiła Szałszę i Żerniki. Jej rodzina - baronowie von Welczek posiadali sąsiednie Łabędy. Mąż Antoni, Albert von Groeling był starostą powiatu gliwicko-toszeckiego i wydawcą powiatowego czasopisma. Za jego czasów rozpoczęto osuszanie bagien wokół Szałszy. Właściciele Szałszy jako jedni z pierwszych w okolicy używali nawozów sztucznych oraz maszyny parowej do prac polowych.

W 1877 roku pałac w Szałszy został gruntownie przebudowany w stylu późnego gotyku angielskiego, tzw. styl Tudorów. Budowla uzyskała formę sześcianu, a całość została podwyższona do wysokości dwóch pięter. Pałac nie otynkowany, ma charakterystyczny dla wypalonej cegły czerwony kolor.

Trzech wnuków Alberta: Jan Benedykt, Albert i Wiktor było kawalerami protestanckiego zakonu Joannitów.

Powstania śląskie pałac przetrwał, choć nie oparł się zniszczeniom. W latach 30-tych, naziści zmieniła nazwę Szałszy na Kressengrund, a Żernik na Groeling. Po 1945 r. Groelingowie zostali pozbawieni dóbr. Zamieszkali przede wszystkim w Austrii i Niemczech. Ponieważ niektóre gałęzie rodu wygasały, nazwisko przejęli potomkowie z linii żeńskiej – von Groeling-Müller i Schmidt von Groeling. W 1980 r. von Groelingowie poprzez małżeństwo Huberta, syna ostatniego pana na Szałszy z Karin von Zallinger-Stillendorf weszli w koligacje z europejskimi rodami panującymi, m.in. Hohenzollernami i Koburgami. Babką Karin była księżniczka Maria Antonina von Hohenzollern (bratanica króla Rumunii Ferdynanda I), a prababką belgijska księżniczka Józefina (siostra króla Belgii Alberta I)

- zobacz w dziale zdjęcia pałacu i grobów Groelingów

Gryzik von Schomberg-Godula

Joanna Gryczik urodziła się wiosną 1842 r. Ojciec Jan i matka Antonia Heim byli zwyczajną śląską rodziną. Matka pracowała jako posługaczka u Karola Goduli. Fortuna jaką zgromadził była jedną z największych w dziejach Śląsku. Niestety nie miał potomków, a i dzieci nie bardzo lubił. Podobno kiedyś gdy pracował podeszła do niego córka jednej ze służących, nie okazując strachu czy respektu dla posępnego i dumnego pana. Karol był tym tak zaskoczony i ujęty jej bezpośredniością, że postanowił się nią zaopiekować.

Karol Godula wyłożył na opiekę i edukację Joasi. Miała zaledwie 6 lat gdy zmarł. Ustanowił ją swą uniwersalną spadkobierczynią. Swych krewniaków zadowolił legatami pieniężnymi. Joanna odziedziczyła: 4 kopalnie galmanu i połowę udziału w kolejnej, 6 kopalni węgla, 4 majątki ziemskie - Szombierki-Orzegów, Bobrek, Bujaków oraz Chudów-Paniówki - łącznie prawie 70 tys. mórg pola i prawie 3,5 tys. mórg lasu.

Król pruski Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern 6 października 1858 r. nadał jej szlachectwo, zmienił nazwisko na Gryzik von Schomberg-Godula i nadał herb. Znalazły się w nim błękit i złoto, barwy Górnego Śląska oraz górniczy młotek i pyrlik, aby każdy z potomków wiedział skąd wzięła się fortuna Joanny.

Joanna 15 listopada tego samego roku została żoną hrabiego Hansa Ulryka Schaffgotscha. Różniło ich wszystko. On raczej niemajętny (rodową fortunę odziedziczył stryj) ze wspaniałym nazwiskiem, koligacjami z europejskimi dynastiami. Ona bajecznie bogata, ale bez koligacji, bardzo świeżego szlachectwa, córka służącej.

Choć mariaż był planowany, to podobno okazał się niezwykle udany. W szczęściu i wzajemnej miłości przeżyli ze sobą kilkadziesiąt lat. Może dlatego, iż posag Joanny do śmierci pozostał jej własnością. Zamieszkali w wybudowanym niemalże bajkowym pałacu w Kopicach (koło Grodkowa).

W 1906 r. Joanna podzieliła swój majątek na pięć części. Po jednej dla każdego z dzieci i wnuków. Zmarła 21 czerwca 1910 r. w swojej ukochanej rezydencji w Kopicach.

- zobacz w dziale zdjęcia miejsc związanych z Joanną i jej mężem hr. Hansem Ulrykiem Schaffgotschem

Holly

Rodzina uznawana jest za dawny górnośląski ród rycerski o polskich korzeniach. Czeskie szlachectwo uzyskali w 1593 r., lecz pierwsze wzmianki o nich są o sto lat wcześniejsze. Wówczas to posiadali majątki w księstwie raciborskim. W późniejszych wiekach byli także posiadaczami dóbr w księstwie opolskim. W 1486 r. Jan Holly był marszałkiem księcia opawsko-raciborskiego Jana.

W 1746 r. Franciszek Adam Holly kupił Repty od Ferdynanda de Mleczko. Zaledwie cztery lata później sprzedał je Augustowi hrabiemu Pückler.

Koschützki

Ród pochodzenia polskiego. Jeden z najdawniejszych przedstawicieli, Maciej był w 1530 r. podstarostą warszawskim. Dwadzieścia lat później wspominano w dokumentach o Bartłomieju, synu Mikołaja, dziedzicu na Pogroszynie. W XVII w. rodzina przeniosła się na Górny Śląsk, gdzie stali się posiadaczami wielu majątków.

U schyłku dziejów Rzeczypospolitej niektórzy przedstawiciele powrócili do Polski. Kanonik gnieźnieński Paweł i kapitan wojsk koronnych Maciej z Zakrzewa, synowie Karola Ferdynanda i Konstancji Kozłowskiej otrzymali 13 lutego 1776 r. indygenat jako szlachta ziem odpadłych od Polski. Oznaczało to, iż uznawano ich za szlachetnie urodzonych i mogli pełnić urzędy w Rzeczypospolitej. Ich potomkowie pozostali w Polsce. Syn Macieja, Teodor był radcą departamentu radomskiego, wnuk Julian był prezesem Trybunału w Kielcach, a potem senatorem; inny wnuk Ignacy Teodor odziedziczył wieś Radowąż w powiecie sandomierskim w 1839 r.

Na Górnym Śląsku w 1780 r. Krzysztof Fryderyk von Koschützki kupił od barona Gustawa Welczka Stare Tarnowice. Cztery lata później odsprzedał je Karolowi Erdmannowi von Larisch, a sam przeniósł się do Roszkowic (koło Kluczborka).

Znanym w XIX w. stał się syn Krzysztofa, Karol, właściciel Wilkowic i Kępczowic w ówczesnym powiecie bytomskim (dziś powiat tarnogórski). W 1811 r. na podstawie przywileju mógł połączyć swoje nazwisko z nazwiskiem wuja Gustawa Wacława von Larisch, którego był spadkobiercą. Odtąd podpisywał się - Koschützki-Larisch. Uważał się za Niemca, ale jednocześnie występował w obronie Górnoślązaków mówiących po polsku. W latach 1851-1853 wydawał "Poradnik dla ludu górnośląskigo". Działał czynnie w Towarzystwie Pracujących dla Oświaty Ludu Górnośląskiego, które szerzyło język, kulturę i literaturę polską. Był także fundatorem biblioteki gminy ewangelickiej w Tarnowskich Górach. Znalazły się w niej książki polskie oraz niemieckie. Pracował także w tutejszej szkole ewangelickiej, a w 1859 r. podarował gminie 1000 talarów na zatrudnienie czwartego nauczyciela. Postawił jednak warunek nauczania w języku polskim - 4 godziny tygodniowo.

Kępczowice odziedziczył po nim Adalbert, zaś Wilkowice Alfred. Ten ostatni w 1856 r. kupił od Wiktora Chrząszczewskiego dobra w Rybnej. Tamtejszy pałac stał się jego główną siedzibą. W 1871 r. pozbył się odziedziczonych Wilkowic. Po Alfredzie Rybną odziedziczył dziesięć lat później bratanek Ryszard, a w 1920 r. syn Ryszarda, Egon.

Egon w czasie plebiscytu głosował za Polską. Gdy jednak jego pałac znalazł się w granicach polskich, w 1922 r. sprzedał go i okoliczne dobra, a sam przeniósł się do Wronina (ówczesny powiat raciborski) w Niemczech.

Ohm-Januszewski

Dawny śląski ród, który do swego nazwiska Ohm dodał przydomek Januszewski (Januszowski), pochodzący od osady Januszów w księstwie oleśnickim. W połowie XIV w. posiadali dobra w księstwie wrocławskim. W 1505 r. Jan Ohm kupił dobra Januszów w księstwie oleśnickim, od których on i jego potomkowie przybrali przydomek. Później byli także posiadaczami dóbr od 1680 r. w państwie pszczyńskim, a w 1720 r. w księstwie cieszyńskim.

Na początku XVII w. Baltazar Ohm-Januszewski kupił od Wrochemów Stare Tarnowice. Jego własnością były także Opatowice i Pniowiec. W 1650 r. właścicielami zostali jego spadkobiercy Wacław i Anna Felicjana Ohm-Januszewscy. Anna Felicjana jako żona pana na Reptach Huntera odsprzedała dobra tarnowickie i opatowickie w 1721 r. Ewie Elżbiecie Skrońskiej, żonie Leopolda Skrońskiego.

Raczek

Śląski ród rycerski. Podzielił się na dwie linie; starsza przyjęła nazwisko Długosz, młodsza zaś nazwisko Raczek. Rodzina Długoszów odnotowywana była od XIV w. na ziemi kozielskiej, raciborskiej i gliwickiej. Jakub Długosz w 1474 r. był starostą kozielskim. W 1585 r. Jan i Szymon Długoszowie wspomniani byli jako panowie na Wojsce i Jasionie. W 1602 r. panem Jasiony był Jan Długosz.

Raczkowie byli obecni także w Polsce. Paweł brał udział w turnieju na weselu Jana Zamoyskiego w 1583 r. Adam był w 1634 r. sędzią mielnickim, a Franciszek i Ludwik wymienieni byli w dokumentach litewskich pod koniec XVIII w.

Na początku XVII w. Długoszowie wymieniani są jako panowie Kopienicy. Używają przydomku Raczek. W 1629 r. Jerzy przyjął nazwisko Raczek. 19 października 1635 r. otrzymał potwierdzenie szlachectwa od cesarza i króla Czech Ferdynanda II Habsburga, wraz z udostojnieniem herbu. Do rodowego herbu Warnia dodano w klejnocie dwa sztandary z monogramem "F II".

Pod koniec XVII w. Jan Wilhelm Raczek odnotowany był jako pan Jasiony i Kopienicy. W 1766 r. Raczkowie nabyli dobra Czekanów. Zamieszkali w tamtejszym dworze (istnieje do dziś, ale znacząco przebudowany zatracił dawny rezydencjonalny charakter).

Józef de Raczek był panem Rept w latach 1792-1806. Kupił te dobra od Edmunda Pücklera, a sprzedał po 14 latach Leopoldowi von Larisch.

Wiosną 1836 r. porucznik Józef von Raczek, po śmierci matki z d. Galli, odziedziczył dobra Przyszowice (na pd-wsch od Gliwic). Na początku 1871 r. Guido Raczek przekształcił te dobra w fideikomis. Tamtejszy pałac wybudowano w latach 1890-95.

Wiosną 1853 r. Karol von Raczek kupił od mistrza hutniczego Józefa Madejskiego niedalekie Gierałtowice.

W Kalendarzach gotajskich Raczkowie wymieniani są jeszcze jako szlachta śląska do wybuchu II wojny światowej. Współczesne wydawnictwa genealogiczne już o nich nie wspominają.

Winckler

Franciszek Winckler urodził się 4 sierpnia 1803 r. w Tarnowie koło Ząbkowic Śląskich. Wiedzę zdobywał w gimnazjum w Kłodzku, a następnie w seminarium jezuitów i gimnazjum w Nysie. W 1819 r. zatrudnił się w górnictwie. Pracował jako górnik w kopalni rud srebra i ołowiu "Fryderyk" w Bobrownikach koło Tarnowskich Gór.

W 1826 r. został zatrudniony przez Franciszka Aresina. Najpierw pracował jako sztygar, potem zarządca kopalni "Maria". 9 maja 1826 r. ożenił się z Alwiną Kalide, siostrą słynnego rzeźbiarza Teodora Kalide. Trzy lata później, 26 sierpnia 1829 r. przyszła na świat ich jedyna córka, Waleska.

Dokładnie w trzy miesiące i jeden dzień po urodzeniu córki zmarła Alwina Winckler. 11 maja 1831 r. zmarł pracodawca Wincklera, Franciszek Aresin. Wdowa po nim Maria Domes uczyniła Franciszka Wincklera zarządcą całego majątku. Nieco ponad rok później, 12 czerwca 1832 r. pobrali się, a on stał się faktycznie współwłaścicielem majątku, starszej o 14 lat żony. Znacząco przyczynił się do pomnożenia tej fortuny.

Z nazwiskiem Wincklerów wiążą się początki miejskiej historii Katowic. Tereny te były częścią ordynacji mysłowickiej, która od XVII w. należała do rodziny Mieroszewskich (sama ordynacja została utworzona w 1678 r. - (patrz o rodzinie Mieroszewskich). W XIX w. ówczesny ordynat Aleksander Mieroszewski, żył w zbytku jak na wielkiego arystokratę przystało. Niestety dochody z jego dóbr były niewspółmierne do wydatków. Jego sytuacja finansowa, powoli ale nieuchronnie się pogarszała.

Z pewną propozycją pojawiła się wówczas Maria Winckler. Obiecała spłacić wszelkie długi, w zamian za dobra mysłowickie. Ponadto dodawała jeszcze kilkadziesiąt tysięcy talarów. Z finalizacją transakcji jednak trzeba było poczekać. Okazało się, że ordynacja z mocy prawa była niezbywalna. W 1839 r. osiągnięto kompromis. Posiadłości ziemskie wraz z należącymi do nich kopalniami i hutami zamieniono na "ordynację pieniężną" w sumie 109 768 talarów. Procent od tej sumy - ok. 6 tys. talarów rocznie - miał otrzymywać każdorazowy ordynat. Panami dóbr rycerskich Katowice, Wincklerowie stali się 11 lutego 1839 r.

Król pruski Fryderyk Wilhelm IV 15 października 1840 r. z okazji wstąpienia na tron wydał w Berlinie akt uznający Franciszka Wincklera za szlachetnie urodzonego. Odtąd przez nazwiskiem mógł umieścić predykat von. Nie był to jedyny zaszczyt jaki go spotkał. Sześć lat później został odznaczony przez księcia von Anhalt krzyżem komandorskim najwyższego anhalckiego Orderu Albrechta Niedźwiedzia. W 1850 r. król pruski przyznał mu jeden z najwyższych pruskich orderów, Order Orła Czerwonego IV klasy.

Od władz uzyskiwał także przywileje gospodarcze. W latach czterdziestych otrzymał prawo wyłączności wydobywania węgla w dobrach mysłowicko-katowickich. Następnie uzyskał na tym terenie prawo regale górniczego. Zwalniało go to z obowiązku pytania władz o zgodę na eksploatację tamtejszych pokładów węgla i ponoszenia z tego tytułu opłat na rzecz skarbu.

W ciągu wielu lat własnością Franciszka i Marii von Winckler stał się niemały majątek: dobra rycerskie Miechowice i Katowice, miasteczko Mysłowice wraz z wioskami dawnej ordynacji, część dóbr Palowice, Woszczyce i Orzesze, 13 kopalń węgla, udziały w 49 następnych i 15 kopalniach galmanu; kopalnie rud żelaza, 7 hut żelaza, 6 hut cynku i wapiennik. Zarząd tej fortuny od 1839 r. znajdował się w Katowicach. Kierował nim Fryderyk Wilhelm Grundmann (1804-1887), kolega i przyjaciel Wincklera.

Franciszek von Winckler zmarł 6 sierpnia 1851 r. w Lubljanie (stolicy dzisiejszej Słowenii). Spoczął w krypcie kościoła p.w. Św. Krzyża w Miechowicach. Jego córka Waleska wyszłą za mąż za Huberta von Tiele i stałą się założycielka rodu von Tiele-Winckler (patrz o rodzinie von Tiele-Winckler).

Wrochem

Rodzina pochodzi z księstwa bytomskiego. Po raz pierwszy wymieniona w dokumentach z przełomu XIV i XV w. W 1379 r. wspomniano rycerza Wrocheno, pana z Kozłowa. Udokumentowana genealogia zaczyna się od Kaspra Wrochema (ok. 1488 -ok. 1538).

Ród podzielił się na kilka linii. Do najznamienitszej należała linia z Rept. Oprócz niej istniały jeszcze linie z: Tarnowic (jako panowie Rept i Tarnowic są wymieniani w dokumentach w okresie XV-XVI w.), Bytkowa, Kotulina, Kozłowa i Raciborza. Wspomina się także o ich obecności w Czechach i na Morawach.

W Reptach po raz pierwszy jako panów tej osady wymieniono w 1466 r. Pierwszym znanym z imienia (jeśli traktować miano "Wrochem" tylko jako nazwisko) był Mikołaj w 1507 r. Kilkanaście lat później w sąsiednich Tarnowicach panem był Piotr Wrochem. Za jego czasów powstał tam istniejący do dziś renesansowy zamek. Z Piotrem ok. 1529 r. książę opolski Jan II Dobry podpisał umowę. Wrochem zrzekał się m.in. wszelkich praw zwierzchnich i sądowych do tej części jego dóbr, na której powstały Tarnowskie Góry. W zamian uzyskał zapewnienie stałego dochodu - 1 / 3 część z podatków miejskich. W 1537 r. panami Rept i Tarnowic byli Jan i Mikołaj Wrochemowie. W późniejszych latach Repty należały do Wacława, zwanego też Wańkiem. Posiadał on także Wielowieś. Na początku XVII w. dziedzicem Rept był już Jerzy Ibram, zaś Tarnowice w 1603 r. kupił Baltazar Ohm-Januszewski.

Wrochemowie, dla których najważniejszą posiadłością stała się Wielowieś, nadal pisali się "z Rept". Żyjący na przełomie XVII i XVIII w. Karol Joachim do swego nazwiska dodał przydomek Reptowski (niem. von Reptau).

Od 1712 r. Karol Joachim von Wrochem po swej żonie Joannie Ludmile von Holly odziedziczył Czerwięcice koło Raciborza. Dobra te były w posiadaniu jego potomków przez następne ponad 200 lat. W późniejszych stuleciach Wrochemowie posiadali m.in. Sieroty, Zacharzowice (na południe od Wielowsi), Brzeźnicę, Załęże i Radoszów.

W początkach XIX w. ród podzielił się na linie, których założycielami było czterech braci: Gottlob (zm. 1840) z Wołczyna, radca sądowy Karol (zm. 1825 r.), Ludwik (zm. 1849 r.) z Czerwięcic i Dolędzina oraz Fryderyk (zm. 1837 r.) z Załęża. W okresie tym kilku Wrochemów zrobiło karierę w pruskiej hierarchi urzędniczej i zostało starostami, np.: Jan Henryk (zm. 1807 r.) i jego syn Gottlob (zm. 1840 r.) w Raciborzu, Karol (zm. 1872 r.) w Oławie oraz Paweł (zm. 1916 r.) w Wołowie.

W 1844 r. pan na Kopienicach, Emil von Wrochem (zm. 1889 r.) wybudował klasycystyczny pałac.

Wrochemowie służyli w armii pruskiej biorąc udział we wszystkich wojnach XIX-wiecznych Niemiec. Kilku dosłużyło sie szarży generalskich: Hans (zm. 1914 r.), Alfred (zm. 1915 r.) i Maksymilian (zm. 1934 r.) generałów-lejtnantów, a Walter (zm. 1907 r.), Artur (zm. 1921 r.) oraz ich kuzyn Karol Ludwik von Wrochem-Gelhorn (zm. 1945 r.) generałów-majorów.

Major Ludwik von Wrochem (zm. 31 stycznia 1870 r.) w testamencie przekazał swoje dobra Dolędzin siostrzeńcowi ww. Karolowi Ludwikowi von Gelhorn z Legnicy (zm. 1945 r.). Był on synem Marii von Wrochem i majora Pawła von Gelhorn. Wraz z majątkiem, Karol Ludwik, otrzymał nowe nazwisko von Wrochem-Gelhorn. Nie pozostawił jednak potomków.

Żyjący na początku XX wieku major Wiktor von Wrochem, pan na Czerwięcicach opracował jako pierwszy dzieje swego rodu i opublikował w dziele pt. "Familiengeschichte des Geschlechts von Wrochem" w 1908 r. w Raciborzu. On jako jedyny z rodu został dożywotnim członkiem wyższej izby pruskiego Parlamentu, Izby Panów. 2 i 3 tom dziejów rodziny napisali jego krewni jeszcze przed I wojną światową.

Współcześni przedstawiciele rodu von Wrochem sa potomkami najstarszej linii rodu wywodzącej sie od Gottloba (zm. 1840 r.) Wszystkie pozostałe linie wygasły. Dzisiejsi Wrochemowie mieszkają w Niemczech i są znaną rodziną muzyków: Johann Gottlob (kompozytor, pianista), Klaudiusz (wiolonczelista), Johannes (gitarzysta), Klaus (skrzypek).

- zobacz w dziale zdjęcia miejsc związanych z dziejami Wrochemów

- zobacz stronę internetową rodziny von Wrochem

© Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone.
Kopiowanie tekstów dozwolone tylko do celów
dydaktycznych, z podaniem źródła .